ABSTRACTTo some extent, the early twentieth century revival of universal languages was the work of logicians and mathematicians. Pioneers of modern logic such as Frege, Russell and Peano wanted to overcome the diversity and deficiencies of natural languages. Through the rigour of formal logic, they aimed at providing scientific thinking with a reliable medium free from the ambiguity and inconsistencies of ordinary language. This article shows some interconnections between modern logic and the search for a common tongue that would unite (...) scientists and people of all nations. The French mathematician and philosopher Louis Couturat is a key figure in understanding the interplay between these two movements. Through his work in composing the Ido language as an alternative to Esperanto, Couturat gave a new life to the Leibnizian idea of a universal characteristics. In addition, his multifaceted work provides a valuable insight into some political implications of early analytic philosophy. (shrink)

This contribution examines the scientific background of Latino sine Flexione (LSF), an international auxiliary language constructed by Peano. LSF is part of a larger linguistic movement resulting from new technologies that accelerated globalisation. Science is a major driving force behind the international auxiliary language movement, both for creating an increased need for international contacts and for lending its data and methods to language construction. With LSF, Peano attempted to realize part of Leibniz’s dream of a universal language, of which a (...) temporary simplified form of Latin would become the first step. LSF was designed following Leibniz’s fragments compiled by Couturat. By eliminating conventional features from standard Latin, Peano attempted to reduce it to its logical expression. Inspired by the same concerns that motivated the symbolism of Formulario, he aimed for a simple language that owed its fit for international use to its being stripped down to the logical core shared by all languages. To achieve this, Peano proceeded by eliminating inflections from all words and establishing an “algebra of grammar” that governed the rules of word-formation. Simplicity, non-redundancy and computability are key values of LSF inspired from Peano’s mathematical practice. (shrink)

This essay examines the impact of Baconian utilitarianism on Lancelot Thomas Hogben (1895–1975), a biologist whose view of science was heavily intertwined with his support of socialist planning. Like Bacon and Marx, Hogben considered science to be a collective tool of utmost importance for empowering people and improving life conditions through a conscious and methodical intervention on our surroundings. Convinced by the fundamentally applied nature of science, Hogben successfully used the principles of the emerging Marxist historiography of science in his (...) popular science books to teach abstract ideas through their origins in practical life. Furthermore, he extended the view of science as planning from biology and economics to linguistics by designing the international language Interglossa that would also serve to enhance scientific literacy in the lay public. (shrink)

Bilimsel kuramlar değerlerimizden etkilenir. Bunu kabul etmek bilimsel gerçekçiliği reddetmeyi gerektirmez. Üstelik bilimsel kuramlar her ne kadar bizim değerlerimizle şekilleniyor olsalar da, onlar tarafından belirlenmezler. Bu yazıda bazı örnekler üzerinden bir birini destekleyecek üç görüş savunacağım. İlki bilimsel doğruların epistemik olmayan değerlere bağlı olduğu. İkincisi bunun zorunlu olarak bir kuşkuculuğa ya da sosyal inşacılığa yol açmayacağı. Bilimsel gerçekçi bir noktadan da bu görüşün kabul edilebileceği. Üçüncü olarak ise bilimin bu değerleri dönüştürme gücü olduğu. Bu yolla bilim yaşamlarımızı yalnızca teknolojik yeniliklere (...) yol açarak değil aynı zamanda düşünme biçimimizi hatta ahlaki değerlerimizi dönüştürerek de etkiler. (shrink)

Kelime olarak ‘öncekiler’ anlamında selef kökünden türetilen Salafism, ‘öncekilerin izini takip edenlerin yolu’ demektir ve bir tür dinsel tutuculuk ve muhafazakârlık anlamına gelmektedir. İslam geleneğinde Islamic tenetlara katı ve literal bağlılığı ve dinin saf asıllarına dönüşü ifade eden Salafism, günümüzde İslami ilimler, siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler gibi alanlarda dinsel radikalizm ve köktencilikle eşanlamlı olarak kullanılmaktadır. Geleneksel formuyla, dinsel akılcılığa ve yorum yanlısı olmaya karşı bir duruş üzerinden kendini kuran Salafism, din içi çoğulculuğa ve sekülerizme karşı öze dönüşcü bir tepkiyi (...) temsil etmektedir. Dinin özüne dönüşü savunan Salafi paradigma, Müslüman medeniyetinin düşünsel ve sanatsal başarı ve ürünlerine de kuşkuyla bakar, bu yönüyle de kültür karşıtı bir tutumu temsil eder. Selefi eylemci grupların İslam medeniyetine ve diğer kültürlere verdikleri zarar bunun somut örneklerini oluşturmaktadır. Bu çalışma modern zamanlarda Salafism parlamasına yol açan nedenler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Çalışmada, toplumsal değişim, modernleşme ve sekülerleşme karşısında hangi dinsel ve toplumsal kaygıları temsil ettiği analiz edilmektedir. Salafismin Sünnilik ile ilişkisi incelenmekte ve onu Sünnîliğin dışında göstermeye çalışan yaklaşımların yanıltıcı yanlarını vurgulamaktadır. Disiplinler arası yaklaşımla konuyu ele alan çalışma, teoloji ile siyaset bilimi ve uluslararası ilişkilerin kesişme alanında analizler içermektedir. Selefilik ile ilgili kavramsal analizler, bu kavramın İslam öncesi köklerini ortaya koymaktadır. Aslında her toplumda rastlanan ve geçmiş bir öz atfetme ve bugünü yönetme ihtiyacı Araplarda ‘ataların yoluna tâbi olma’ şeklinde belirir. Geçmişin kutsanması, yeniliklerden ve farklılıklardan kuşku duymayı doğurur. Selefîlik tarafından temsil edilen ‘İslamî özcülük’ değişime karşı sabitliği, çoğulculuğa karşı özcülüğü, akla karşı nassı, ibtida yerine ittiba’yı savunur. Dinî konularda katı nassçı ve literal tutumu benimsediği için kelam, felsefe ve tasavvufu dinden uzaklaşma sayar. Tarihe bakışta kötüye gidiş, özden uzaklaşma ve çürüme düşüncesine bağlıdır. Modern dönemlerde İslam dünyası çok yönlü bir kriz ve çöküş yaşamıştır. Siyasal alanda başlayan sorunlar kimlik ve değerler alanına doğru genişlemiştir. Kimliği, özü ve inancı koruma kaygıları radikal bir tutuculuk olarak selefiliği beslemiştir. Krizlerin artarak devam ettiği İslam dünyasında Selefilik bir düşünce, inanç, yaşam tarzı ve eylem türü olarak ilgi çekmektedir. Ancak yaşanabilir bir alternatif üretmek yerine tepkisel bir duruşu temsil etmekte, minimal ve sert bir dinî yaşantıyı savunmaktadır. Ayrıca kültüre ve sanata yönelik sert yaklaşımı, İslam medeniyeti açısından nihilist bir bakışı ifade etmektedir. Sünnî dünyada Selefilik ile ilgili bir kafa karışıklığı göze çarpmaktadır. Bu karışıklık tarihsel ve teolojik olarak selefiliğin Sünnilik tarafından benimsenmesi ile ilgilidir. Oysa güçlenen yeni Selefilik mevcut Sünnî kimliğini oluşturan unsurları reddetmektedir. Bu Sünnilik açısından kriz içeren bir durumdur. Kelam, fıkıh ve tasavvuf bilgisine dayalı kapsayıcı Sünnilik ile katı nasscı ve dışlayıcı Selefilik arasındaki teolojik gerilim hala devam etmektedir. (shrink)

Bu çalışmada, varoluş kavramı felsefi açıdan detaylı bir şekilde ele alınarak, varoluşun günümüzün gittikçe sanallaşan insanı açısından ne anlama geldiği incelenmektedir. Varoluş kavramı, insanın varoluşunu ve yaşamını anlamaya yönelik felsefi bir kavramdır. Bu çalışmada Kierkegaard’ın varoluş aşamaları günümüz perspektifinden ele alınarak, insanlığın karşı karşıya olduğu mevcut dijital sorunlar ve değişim süreci incelenmektedir. Kierkegaard’ın varoluş aşamaları ışığında fiziksel dünyada yaşanan varoluş süreçlerinin, metaverse sanal evreninde nasıl gerçekleştiği değerlendirilmekte ve özellikle estetik varoluş üzerinde durularak ve bireyin sanal dünyada estetik varoluşu Kierkegaard’ın betimlediği (...) karakterler üzerinden haz kavramı temelinde tartışılmaktadır. Çalışmada, teknoloji, sanal evren, metaverse gibi kavramlar irdelenirken bu kavramlarla karşı karşıya kalan günümüz insanının varoluşunu algı tuzaklarına düşmeden ne ölçüde gerçekleştirebileceği Kierkegaard’ın Mefisto karakteri üzerinden ele alınmaktadır. Buna bağlı olarak teknolojinin gelişmesi ve varoluş kavramları ışığında, hız ve haz ekseninde konumlanan bir bireyin karşı karşıya olduğu psikolojik riskler, diğer insanlarla ilişkileri, kendisi ile olan ilişkisi, sosyal mecralar ile olan ilişkisi ele alınarak derin düşünmekten sürekli kaçınarak yüzeyselliğe ve hazzın büyüsüne sığınan insanlığın karşılaştığı tehlikeye dikkat çekilmektedir. Mefisto karakteri analizinin bu konularda hem aydınlatıcı hem de farkındalık yaratıcı olması amaçlanmaktadır. (shrink)

Thomas Nagel’ın “Yarasa Olmak Nasıl bir Şeydir” makalesi ve “Hiçbir Yerden Bakış” adlı kitabı aşırı derecede alıntılanmış iki eserdir. Buradaki argümanlar sıklıkla bilincin öznel boyutunun nesnel-bilimsel bir açıklamasının tümüyle yapılabilmesinin mümkün olmadığını gösteren, veya fizikalizmin sıkıntılarını dile getiren, veya düpedüz fizikalizmin bir reddi olarak algılanmış veya kullanılmışlardır. Bu çalışmamda her üç algının da, değişen oranlarda, hatalı olduğunu savunuyorum. Tezimi savunabilmek için, söylediğim üç ana yorumun, her birini özetliyor ve bunların her birinin neden yanlış olduğunu gösteriyorum. Böylelikle Nagel’ın ana projesi olan (...) nesnel fenomenoloji önerisini öne çıkararak tüm bu hataların bu projenin genelde pek incelenmemesi veya incelendiğinde yanlış algılanmasına dayandığını ortaya koyuyorum. Bunları ikna edici şekilde yapmak için gösterdiğim gerekçeler nihayetinde Nagel’ın nesnel fenomenoloji projesi aracılığıyla “bilincin öznel karakterini nesnel bir şekilde açıklamaya çalıştığı” şeklindeki ikinci tezimi destekleyecektir. (shrink)

1980 sonrası dönemde evrimci iktisat yükselişe geçmiş ve ana akım iktisadı tek başına değiştirme gücü vurgulanmıştır. Fakat evrimci iktisadın ne olduğuna yönelik disiplin içinde bir anlaşmazlık ve karışıklık mevcuttur. Bu karışıklığa bağlı olarak evrimci iktisat disiplinde altı farklı yaklaşımla ifade edilmektedir. Bu çalışma ise Veblen’e atıfla gelişen ve 1980’lerden günümüze Hodgson tarafından güçlü bir şekilde sürdürülen evrimci-kurumsal iktisatla ilgilidir. Hodgson, iktisadın etkin bir sosyal bilim olabilmesi için Veblen’in düşüncelerini ve Veblen’le bağlantılı Darwinizmi benimsemesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu öneri Veblen’in post-Darwinist iktisat (...) önerisini genelleştirilmiş Darwinizm olarak sunmaktadır. Hodgson’ın Veblen’e yaslanarak geliştirdiği genelleştirişmiş Darwinizm önerisi, fizik özelinde başlayan iktisattaki bitmeyen doğa bilimi arayışının heterodoks iktisatta da güçlü bir şekilde karşılık bulduğunu göstermektedir. Burada yapılan veya yapılmak istenen doğacılık temelinde bir sosyal teori inşasıdır. 19. yüzyıl düşünsel kodlarına bir dönüş çağrısıdır. Özelde evrimci düşünce ve genelde de doğacılık düşüncesi 19. yüzyıl düşünsel koşullarına gömülüdür. Dolayısıyla günümüzde evrimci iktisadın yükselişi, bir taraftan 19. yüzyıldakine benzer şekilde hem doğa biliminde hem de sosyal bilim de tek geçerli bilim metodolojisi ve hatta metodoloji olmanın ötesinde ontoloji teklifini içerirken diğer taraftan Batı düşüncesinin doğalcılık ve bilimcilik şeklinde tekrar örgütlendiğini göstermektedir. (shrink)

Allah’ın ilk insanı, ilk peygamber yapmak suretiyle, insanoğlu ile iletişim kurmayı ve ona hitap eden vahiyler göndermeyi amaçladığı anlaşılmaktadır. Söz gelimi Tevrât’ı İbranice, İncîl’i Süryanice ve Kur’ân’ı Arapça göndermek suretiyle insanlar tarafından anlaşılmak istemiştir. Bununla birlikte onun İbranice kelâmı, Süryanice sözünden ve Arapça kelâmı da diğer dillerdeki sözünden farklı bir tabiata sahiptir. Bu gerçeklikten hareketle İslâm düşünce-fikir tarihine bakıldığında ilim adamlarının ilâhî kelâmın mâhiyetini, tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda bir çabanın içerisine girdikleri görülmektedir. Esasen Allah’ın nasıl bir kelâma sahip (...) olduğunu anlamak ve kavramak, cismanî/fizik âleminden gayrı cismanî/fizikötesine doğru bir bakış çabasıdır. Buna rağmen hakikatin yılmaz arayıcısı insan, bu konuda söyleyecek bir söz bulabilme çabası içindedir. “İlâhî kelâmı”, Allah’ın bir sıfatı olarak değerlendirenler olduğu gibi bunu “ilâhî bir fiil” olarak telakki edenler de bulunmaktadır. İlâhî kelâm sıfatının veya fiilinin tecellîsinin Kur’ân olduğu da ehlince müsellemdir. Kur’ân lafızlarının aidiyeti konusunda başlıca üç görüş ortaya konulmuştur. Bu görüşler içerisinde hâkim ve râcih bakış açısına göre Kur’ân metni, lafız ve mana itibariyle Allah’a aittir. Buna göre Hz. Muhammed’e nâzil olan Kur’ân vahyi hem lafız hem de manadan oluşmaktadır. Bu telakkîyi savunan müelliflere göre vahyin oluşumu ve iletimi konusunda ne Cebrâil’in ne de Hz. Muhammed’in herhangi bir müdahale veya katkısı olmuştur. Dolayısıyla peygamberin vahiy nüzûl sürecinde rolünün tamamen pasif olduğu söylenebilir. Cibrîl, Kur’ân’ı önceden yazılı olarak bulunan bir mekândan, yani levh-i mahfûzdan ezberleyerek veya Allah’tan işiterek ya da Allah’ın lafızları ona vahyetmesiyle Hz. Peygamber’e indirmiştir. İkinci yaklaşıma göre Kur’ân metninin manası Allah’a, lafızları Hz. Peygamber’e aittir. Bu yaklaşıma göre Cebrâil, sadece manaları Hz. Peygamber’e indirmiştir. Hz. Peygamber de kendisine bildirilen manaları kavramış ve onları Arapça ifade kalıplarında söylemiştir. Üçüncü yaklaşıma göre ise Kur’ân’ın manası Allah’a, lafızları Cebrâil’e ait olmaktadır. Yani Cebrâil’e yalnız mana ilkâ edildi ve o lafızları oluşturdu. Bu çalışmada İslâm düşünce tarihinde ilim adamlarının kelâmullâhın tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda lafızların aidiyeti konusunda ortaya koydukları söz konusu yaklaşımlar öncelikle deskriptif (tasvîrî/betimleyici) bir üslupla incelenmektedir. Akabinde bu doğrultuda serdedilen yaklaşımlar Kur’ân’ın bütünlüğü ve klasik dönem tefsir merviyyâtı açısından analitik (tahlîlî/istidlâlî) bir bakış açısıyla irdelenmektedir. Denilebilir ki Kur’ân’ın mana yönüyle Allah’a aidiyeti konusunda ilim ehli arasında herhangi bir ihtilâf yoktur. Temel ihtilâf Kur’ân lafızlarının Allah’a mı Cebrâil’e mi yoksa Hz. Muhammed’e mi ait olduğu hususudur. Kur’ân’ın bütünlüğü ve vahyin nüzûl keyfiyetine dair klasik dönem tefsir rivayetleri dikkate alındığında hâkim görüşün diğer iki görüşe göre daha tutarlı olduğu kanaatine ulaşılmaktadır. (shrink)

Psikolojik ve öznel iyi oluş, bireyin yaşamı hakkında nasıl hissettiğine ve yaşam olaylarına nasıl tepki verdiğine bağlıdır. Bireysel olarak kişi, kontrolü dışında gerçekleşen tüm dış olayları bilişsel şemalarında istemsizce hissedebilir. Özellikle ruh sağlığı göz önüne alındığında, son yıllarda dini inanç ve uygulamaların ruh sağlığının çeşitli bileşenleri üzerindeki etkisi, din psikolojisinde en çok çalışılan konulardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. Çoğu çalışma, bireylerin anlam arayışları ve yaşam olaylarına tepkileri hakkında cevaplar ararken dinin rolüne odaklanmıştır. Hayatın zorluklarıyla karşılaşan ve strese maruz kalan bireylerin (...) yaşamlarında ibadetlerin onarıcı bir rol oynadığına dair yaygın bir kanı vardır. Bu nedenle, son birkaç yılda bilim adamları için, bilişsel davranışçı çerçevenin din psikolojisi içindeki olası uygulaması hem öznel hem de psikolojik iyi oluşun kilit bir unsuru haline gelmiştir. Dindarlık ve ruh sağlığı arasındaki ilişkiye ilişkin teorik uygulamalar kullanılarak, çeşitli dua biçimlerinin ağırlıklı olarak Hıristiyan dini norm ve inançlarından türetildiği ortaya çıkmaktadır. Ancak, bu tür araştırmalarda Hıristiyan olmayan dinler çoğunlukla göz ardı edilmiştir. Daha spesifik olarak, İslam'da inananların günlük yaşamlarında büyük önem taşıyan çeşitli dini davranış biçimleri olmasına rağmen, Müslüman bireyler arasında dindarlık ve ruh sağlığı arasındaki bağlantılar ihmal edilmiştir. Bu nedenle, mevcut araştırma, Müslüman bireyler arasında bilişsel-davranışçı mekanizmayı kullanarak farklı İslami dua türleri ile iyi oluş hali göstergeleri arasındaki bağlantıyı araştırmayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada İngiltere'nin farklı şehirlerinde/bölgelerinde birçok İslami öğrenci topluluğundan ve çeşitli ibadet yerlerinden katılımcı toplamak için çevrimiçi bir anket linki kullanılmıştır. Online anket altı dua türünden (farz, vacip, sünnet, nafile, dua ve zikir formlarından), altı psikolojik iyi bileşenlerinden (özerklik, çevresel hakimiyet, başkalarıyla olumlu ilişkiler, kişisel gelişim, kendini kabul ve yaşamda amaç) ve iki öznel iyi oluş bileşeninden (hayat memnuniyeti ve olumlu ve olumsuz etkiler) oluşmaktadır. Temsili örneklem, yaşları 18 ile 66 arasında (Ort. = 27.01, SS = 8.80) olan 214 katılımcıdan (Kadın= 145, Erkek= 69) oluşmaktadır. Korelasyon analizi sonuçları, farz namaz, sünnet namaz, sözlü dua ve zikir/Allah'ı anmanın iyi oluş hali değişkenleri ile pozitif bir ilişkiye sahip olduğunu, ancak vacip ve nafile namazların iyi oluş hali değişkenleriyle herhangi bir korelasyon göstermediğini ortaya çıkarmıştır. Çoklu regresyon analizi sonuçları, farz, sünnet ve vacip namazların psikolojik veya öznel iyi oluş değişkenlerinin yordayıcıları olmadığını göstermiştir. Sadece nafile namazın türü yordayıcı bulunsa da bu ilişki tam tersi yöndedir. Ek olarak, dua ibadeti psikolojik iyi oluş puanlarını tahmin etmedeki benzersiz varyansı açıklarken, zikir ibadeti ise öznel iyi oluşu tahmin etmedeki benzersiz değişkenliği açıklamaktadır. James ve Wells'in bilişsel ve davranışçı modelleri ışığında, bu çalışma sadece dua ve zikir ibadetlerini, bireylere psikolojik destek sağlamada olumlu etkisi olan önemli faktörler olarak belirlemiştir. Dolayısıyla sunulan veriler, kişilerin ibadetleri, rehberlik ve destek için Tanrı'ya güvendikleri ve Tanrı'nın varlığını hissederek düşüncelerini tazeledikleri bir dua ve zikir modelini aldığında daha iyi psikolojik ve öznel iyi oluşa sahip olma olasılıklarının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Mevcut bulgulardan görülebileceği gibi, inanç yapılarının belirli topluluk ortamlarında uygulanabilirliğini göz önünde bulundurmak önemlidir. Burada hem teorik çerçeve hem de pratik yön, Müslüman dua türleri ile zihinsel iyi oluş arasındaki ilişkiye ilişkin bir anlayışa katkıda bulunabilir ve sağlık uygulayıcılarına farklı dua modellerinin bireyleri daha iyi bir iyi oluşa nasıl yönlendirebileceği konusunda rehberlik edebilir. (shrink)

Makalenin konusu Ebû Hanîfe örneğinden hareketle İslam düşüncesinde yargı-siyaset ilişkisi-dir. Ebû Hanîfe’nin yaşadığı döneme kadar karizmanın dini ve siyasi kültürde gelişimine paralel olarak yargı-siyaset ilişkileri bağlamında İslam düşüncesinde bazı formlar çoktan ortaya çık-mıştı. Burada amaç İslam’ın henüz ikinci asrında yargı-siyaset ilişkilerini Ebû Hanîfe üzerinden anlamaya çalışmak ve dolaylı olarak da meselenin bugüne yansıyan yönlerine ışık tutmaktır. Bu yüzden farklı sosyolojik düzlemlerde inşa edilmiş Şiî, Haricî, Sünnî öteki formlar çalışma dışında tutulmuştur. Araştırma Ebû Hanîfe’nin; doktrini oluşturan Kur’an, sünnet ve sahabe uygulamaları (...) ile kendi dönemindeki dini, siyasi, sosyal ve kültürel şartlar arasında nasıl bir okuma yaptığını sorunsallaştırmıştır. Çalışmada Ebû Hanîfe’nin yargı-siyaset ilişkisi bağlamın-da ortaya çıkardığı genel anlama biçiminin, işaret edilen dini ve tarihi şartlarla kendi dini top-lumsallaşma çevresindeki diyalektik bir ilişkide şekillendiği varsayılmıştır. Dolaylı gözlem yöntemi ile elde edilen veriler bir tekil olay incelemesi bağlamında fenomenolojik bir çözüm-lemeye tabi tutulmuştur. Konu bugüne kadar ilahiyat bağlamında olduğu gibi din bilimi alanın-da da dikkat çekici görülmemiştir. Makale İslam düşüncesinde yargı-siyaset ilişkisinin farklı desenleri arasında Ebû Hanîfe modelini tartışması bağlamında bir değere sahip görülebilir. Çalışmada; temel hak ve özgürlüklerin korunması noktasında sivil ve barışçıl bir muhalefetin yeterli olmadığı, iktidarın kişisel hakları tanımaktan daha çok kişisel ödevler ve mutlak itaat talebi ile siyaset yaptığı bir ortamda Ebû Hanîfe’nin soruna ahlaki bir saikle yaklaştığı ve bu bağlamda bir çözüm önerisi getirdiği görülmüştür. Ebû Hanîfe gerek otorite ve karizması ge-rekse ekonomik statüsü ve kültürel birikiminden aldığı güç ile yaşadığı dönemde üst düzey siyasal ve hukuki bir katılım gerçekleştirmiştir. Yasama erkinin özgür bir üyesi olarak Ebû Hanîfe temel haklar bağlamında hayatı boyunca hep iktidarlarla karşı karşıya gelmiş ve bu mücadele içinde iken de öldürülmüştür. Müslüman bir ailede doğmasına rağmen dönemin politik tavrı nedeniyle daha doğumuyla birlikte iktidar tarafından öteki olarak görülmüş ve ömrü boyunca bu statü ile yaşamak zorunda kalmıştır. Başlangıçta kendi ailesi içinde toplum-sallaşırken deneyimlediği mevalilik duygusu, Ebû Hanîfe’de özellikle hocasının ölümünden sonra iktidarlara karşı toplumsal bir hak arayışına dönüşmüştür. Esasen kendi özelinde bir hak arayışı olmaksızın iktidarların yasa ile sorunlu politik tavırları karşısında dini, hukuki ve top-lumsal bir tavır içinde yürüttüğü bu mücadelesi Ehl-i Beyt’i ve diğer bütün toplumsal grup ve kategorileri içine alan bir genişlikte ilerlemiştir. Ebû Hanife’nin yargı- siyaset ilişkisine dair bu yaklaşımı teorik ve pratik olarak tamamen sistematik bir çerçevede şekillenmiştir. İslam hu-kukunun dayandığı bilgi gövdeleri kapsamında o, çok kapsayıcı ve dinamik bir tarzda din ve şeriat kavramsallaştırması yapmıştır. Buna göre Ebû Hanîfe dine temel hakların dayandığı temel yasa anlamı yüklerken şeriata ise kendisinin bu dini alana veya başka bir ifadeyle yasaya göre düzenlendiği neshe açık, değişken bir alan anlamı vermiştir. Bu tevhit eksenli hiyerarşi içinde siyaset, yasaya karşı kesin sorumluluğu olan dünyevi bir alan görülmüştür. Ebû Hanîfe’nin İslam’ın ilk dönemini bir hukuk devleti nosyonu içinde değerlendirdiğinde kuşku yoktur. Buna mukabil, genel yargı-siyaset ilişkisine yaklaşımından anlaşıldığına göre yaşadığı dönemi, iktidarlar tarafından hukukun araçsallaştırıldığı bir dönem olarak görmüştür. Kurmuş olduğu akademi onun yargı-siyaset ilişkisine bakışının önemli bir pratiğidir. Bu akademiden yetişen ve daha sonra resmi ve gayri resmi olarak yasamanın bir üyesi olan öğrencilerine tav-siyeleri ve mektupları, onun bir yargı elemanı olarak siyaset kurumuna yaklaşımının sübjektif değil; bir düzen ihtiyacının ortaya çıkardığı objektif bir tavır olduğunu göstermiştir. Ebû Hanîfe teorik yaklaşımını pratik bir eylem alanı ile birleştirmek suretiyle yargı-siyaset ilişkisine bakışı konusunda oldukça net bir fotoğrafa sahiptir. (shrink)

Britanya'daki tüm Müslüman toplumu için tek bir dini otoritenin olmaması, etnik ve mezhepsel farklılıklara bağlı olarak pek çok dini otoritenin oluşmasına neden olmaktadır. Britanya’daki Müslüman topluluklar genelde etnik ve mezhepsel kimlikler etrafında kümeleştiklerinden ötürü camileri ve dini otoriteyi de buna göre oluşturmuşlardır. Bu makale, Britanya doğumlu genç Sünnî Müslümanlar için dini otoritenin ne olduğunu araştırmaktadır. Bu çalışmada kullanılan veriler Britanya’nın en kozmopolit şehirlerinden biri olan Leeds şehrinde, etnografik bir çalışmayla 18-30 yaş aralığındaki genç- Sünni Müslümanlarla yapılan mülakatlardan elde edilmiştir. Bu (...) çalışmanın temel gayesi bu genç Müslümanların günlük dini yaşamlarında dini tavsiyeleri nereden ve nasıl aldıklarını yansıtmaktır. Dolayısıyla bu çalışma, Britanya bağlamında araştırmaya katılan kişilerin dini otorite arayışlarındaki tercihlerini ortaya koymaktadır. Bu açıdan özellikle Britanya doğumlu genç Müslümanların eğilimini ortaya koymak son derece önemlidir. Bu makale, başlangıç olarak katılımcıların tercihlerine dayalı olarak Müslümanlar için dini otoritenin merkezinde bulunan dört cami imamını takdim etmektedir. Onları ele almakla, Britanya’daki Sünni Müslümanların yaşamlarında cami imamlarının rolü ortaya konulmaktadır. Her bir imamın profili incelenirken camii cemaatinin hangi sorular sorduğu ve imamlara yaklaşım metodu yansıtılmaktadır. Daha sonra, Leeds ’teki Müslümanların dini yaşamlarında özel bir önemi olan ve fetva veren iki meşhur din uzmanı ele alınmaktadır. Son olarak da Britanya’da yaşayan sıradan Müslümanların dini otorite arayışında sanal bir bilgi kaynağı olarak internet incelenmektedir. Böylece bu çalışma başlıca iki sonuç ortaya koyar: Britanya’daki genç Müslümanlar Deobandī, Barēlwī ve Cema’ati İslâmî gibi farklı mezhebi kimliklerden de olsalar da sıradan bir Müslümanın belli bir ameli mezhebi (Hanefî, Şafiî, Malikî ve Hanbelî) takip etmenin elzem olduğunu kabul etmektedirler. Diğeri ise onların dini otorite arayışındaki eğilimlerinin genelde ilk olarak yerel cami imamından başlayıp sonra da onların etnik ve mezhebi çevrelerinde meşhur olan daha uzman ulemaya kadar geniş çevreye ulaşmasıdır. (shrink)

Bu araştırma Hz. Peygamber’e izafe edilen “Dünya müminin zindanı, kâfirin cennetidir” rivayetini konu edinmektedir. İlgili rivayetin temel hadis kaynaklarında muhtelif metinlerle, beş ayrı sahabîden aktarıldığı tespit edilmiştir. İlgili metin ve senedler ayrı ayrı incelenerek rivayetin hadis ilmi açısından değeri tartışılmıştır. Rivayetin pek çok tariki olduğu için araştırma merfu‘ haberlerle sınırlandırılmıştır. Sözü edilen rivayete temel hadis metinlerinde hangi bab başlığı altında yer verildiği ve klasik hadis şerhlerinde metne nasıl yaklaşıldığı tetkik edilmiştir. Rivayetin “zühd” konusunun ayrılmaz bir parçası haline geldiği ve buna (...) bağlı olarak vaaz ve irşad literatüründe önemli bir yer tuttuğu tespit edilmiştir. Hadiste müminin dünya hayatıyla ilişkisine dair serdedilen ifadeler, kabaca “fâni olan her şeye yüz çevirmek” şeklinde tanımlayabileceğimiz zühdle ilişkilendirilmesine yol açmıştır. Hadis şârihleri ise mezkûr haberi dünya arzularının cezb ediciliğiyle, süreklilik arz eden meşakkatli ibadetlerle mükellef olmanın verdiği zorlukla ve dünyada bireylerin başına gelen musibetlere karşı sabretmesi gerektiğiyle ilişkilendirmişlerdir. Bu bakımdan musannifler ile şârihlerin hadisi benzer perspektifle değerlendirdikleri görülmüştür. Çalışmamızda, Kur’an ve hadis metinlerinde yer alan metaforik anlatı biçimi göz önünde tutulduğunda hadisi farklı bir bakış açısıyla değerlendirmenin mümkün olup olmadığı incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda ilgili metinde yer alan “zindan” kavramının metaforik bir anlam içerdiği kabul edildiğinde yeni bir yorum denemesine açık olduğu söylenebilir. Özellikle modern dönemde belirgin, açık ve fark edilir düzeyde ortaya çıkan düşünce ve ahlak krizine karşı bir anlamlandırma yolu seçerek ilgili rivayeti “medeniyet ve sünnet” ilişkisini göz önünde tutarak metaforik bir yorum denemesi yapacağız. Zira söz konusu rivayetin çökmüş ve çürümekte olan medeniyetlerin haksızlık ve sefaletin kaynağı haline getirdiği tek dünyacı anlayışı reddettiği, nimetlere ve mahrumiyetlere karşı gereğinden fazla ya da az değer atfetmeyi kabul etmediği ve ölümle her şeyini kaybedeceğini düşünenlere karşı bilinç uyandırmaya çalıştığı iddia edilmektedir. Bunun yanında modern insanın İslâm medeniyetini yeniden canlandırabilmesini engelleyen bir dizi kriz vardır. Bunlar ruhsal, bireysel, düşünsel, metafizik ve toplumsal krizlerdir. İnsan, ruhsal krizi manevi ilerleme ve aydınlanmayla; bireysel krizi değerleri arzulara bırakmamakla; düşünsel krizi farklı düşüncelere açık bir şekilde eleştirel düşünceyi geliştirmekle; metafizik krizi dünyevi cazibelerden arınarak varoluşsal kısıtlamalara sırt çevirip bilgi ve anlam arayışına yönelmekle; toplumsal krizi toplumdaki değişimlere katkıda bulunarak insan hakları mücadelesi vermekle alt edebilir. Araştırmamızda insanın bu krizlerle başa çıkıp zindandan kurtularak özgürlüğe kavuşacağı ve kendi medeniyetini kurabileceği fikri metaforik bir yorum denemesiyle ileri sürülmüştür. (shrink)

İdeal vatandaşlık arayışı bir ütopya mıdır? Entelektüel kişiliklerin kendi toplumlarında yabancılık duygusu yaşaması doğal mıdır? Felsefi ve teolojik bir sorun olarak, bu meselenin klasik Müslüman felsefi metinlerinde “ada metaforu”yla tartışılması ne anlama gelmektedir? Erdemli şehir ideasına dayalı bu metinler bugün ne anlam ifade etmektedir? Bu klasik metinler, günümüzde yaşadığımız “yabancılaşma”ya karşı, bir arayış tanımlaması olarak “erdemli” ya da “entelektüel” kişilik için bir değer ifade edebilir mi?

Descartes, kuşkuculuğu gerçeklik arayışında bir yöntem olarak kullanır ve ardından gerçekliğin bilgisine bir sezgisel önerme olan cogito düşüncesi ile ulaşır. Zihnin kendini kavrayışı, benliğin düşünmekten kesilemeyeceğinden hareketle ileri sürülür ve bu düşünce ise zihinde kavramsal olarak içerilmiş bulunan Tanrının varlığıyla temellendirilir. Tanrı, zihni kuşkudan kurtaran ve ona gerçek varlığını gösteren en yetkin varlık olarak ifade edilir.

Unamuno’nun Sis adlı romanı gerçekliğin doğasına ilişkin felsefi bir sorgulama edimini bir aşk hikâyesi etrafında sembolize ederek dolaylı bir biçimde okuyucuya sunmaktadır. Eserin kahramanı Augusto Pérez’in varoluşsal krizinin kurgu ve gerçeklik arasındaki ilişkiyle birlikte farklı bir boyuta taşındığı bu roman, hayatın anlamı, ölümsüzlük arzusu ve bireyin tanrıyla olan ilişkisi gibi temaları varoluş ve kimlik arayışı ekseni etrafında şekillendirerek tartışmaya açmaktadır. Nesnel gerçeklik ve öznel hakikat arasında gidip gelen bu tartışma, Unamuno’nun varoluşçuluğu hakkında önemli ipuçları taşımakta ve kavramsal kişilikler aracılığıyla ustaca (...) ortaya koyduğu diyalog yöntemini dâhiyane edebi üslubuyla birleştirmektedir. Hayatın muğlaklıklarla dolu belirsiz bir yapısı olduğunu ifade eden Unamuno için yaşamın kendisi bir sistir. Dahası, yaşamın tüm canlılığının ve dinamikliğinin taşıyıcısı olan bu sisi aklın ve mantığın ışığında dağıtmaya ve berraklaştırmaya çalışmanın kendisinin komik olduğunu belirten Unamuno, yaşamın anlamının tam da bu trajik anlamı içinde ortaya çıktığını iddia eder. Aklın bildikleri ile kalbin inandıkları arasında insan absürt ve paradoksal olana adeta Kierkegaardcı bir iman sıçramasıyla bağlanmalıdır. Unamuno’nun varoluşçuluğunu gerçeklik problemi bağlamında değerlendirmeye çalışan bu makalenin amacı, varoluşun kurgu ve gerçeklik arasındaki özel yerini öznel bir iç hesaplaşmaya dönüştürme gerekliliğine dikkat çekmektir. (shrink)

Phaidon diyaloğunda Sokrates, dostlarıyla birlikte ruhun ölümsüzlüğü üzerine konuştuktan sonra, Kebes’in itirazı üzerine ona doğru dönerek hakikati arayış yolculuğunda kendi hayat hikayesi ve tecrübesini paylaşır. Kebes’e göre ruhun bu dünyadan önce var olması, sonrasında da varlığını sürdüreceği anlamına gelmez. Ayrıca ona göre bedenden bedene dolaşan ruh, bu dolaşımla yok olup gider ve bu nedenle ölümsüzlük diye bir şeyden bahsedilemez. Bu bağlamda Sokrates, ruhun ölümsüzlüğüne ilişkin Kebes’in itirazını ele almanın zorluğuna işaret eder ve bu meselede oluş ve bozuluşun nedeninin araştırılması gerektiğini (...) ifade eder. Bu noktada Sokrates gençlik yıllarında kendisinin de “neden” arayışı içerisinde olduğundan ve Anaksagoras başta olmak üzere doğa araştırmacılarından etkilendiğinden bahseder. Öte yandan Sokrates doğal neden arayışındaki umutlarının da boşa çıktığını belirtir. Bu umut yitiminden sonra Sokrates ‘logoi’a sığınma’ olarak belirttiği “ikinci yolculuğa” (deuteros plous) çıkar. Oluş dünyasına tabi her şeyin kendisine göre gerçekleştiği ilkesel nedeni doğanın içinde arayan düşünürlerin çelişkilerini fark eden genç Sokrates’in, fiziki dünyadan metafiziğe doğru seyreden yolculuğu bu yazının konusunu oluşturmaktadır. Ayrıca bu yazının amacı, ruhun ölümsüzlüğü gibi bir meselede, Sokrates’in kendi hayat hikayesini paylaşmasının gerekçesini araştırmak ve buradan hareketle Kebes’in itirazına yönelik Sokratik arayışın izlerini sürmektir. (shrink)

Mankind is nowadays faced with many different challenges brought about by the exploration of the molecular basis of heredity. Many entwined questions arise: is genetic knowledge relevant to the comprehension of nature in general and of man’s vision of himself in particular? Faced with the new possibilities of insight and intervention in human genom, how should we conceive nature ? Modern molecular biology has demonstrated that our genetic patrimony must not be considered throughly and completely determined; on the contrary it (...) constitutes an aray of possible dispositions, on which we have the possibility to intervene, therefore changing our destiny. The insight in man’s genom has therefore on one side made our personal and hereditary dispositions accessible and comprehensible to us ; on the other side human genetics makes it possible for everyone to change his/her personal genetic constitution or that of his/her descendants, and therefore indicates a previously unknown way of autonomous behaviour. The ethical judgement of the above mentioned possibilities on one side questions the legitimacy of the aims and on the other analyses whether a justification of the tools used for these purposes is possible. The difference between therapeutic and non-therapeutic interventions or between somatic interventions on individuals and interventions on the germinal line are to be considered part of the aim’s question, whereas the moral analysis of the means is oriented towards the unconditional respect of the autonomy of those involved and towards a manifold evaluation of benefits, drawbacks and risks. (shrink)

2011-2020 yılları arasında yazdıklarım arasından seçip derlediğim bu dosyada farklı amaçlarla yazılıp bütünsel bir anlatı oluşturmak arzusuyla bir araya getirilmiş yazılar var. İçindeki yazıların başlıkları sırasıyla şöyle: 1. Maddesiz ama manalı ufuklar; 2. Wittgenstein'ın ölümsüz dünyasında kim öle, kim kala?; 3. Hilbert izlencesinin izinde; 4. Adcılık adına yeni bulgular; 5. Doğa ile oynanan oyunlarda hakikat arayışı; 6. Hakikat-sonrası hakikat araştırmaları; 7. Ekolojik bir etik arayışı: hakikat-sonrası, yalan, dolan; peki ya daha sonrası? Söz konusu yazılarla arzulanan bütünsel anlatıya göre bu çalışma (...) zihin-beden ikiliği, özdeşleştirme dizgeleri, adcılık, kamusal akıl yürütme ve çevre etiği gibi konularda felsefece değinilerden oluşan bir doğa felsefesine giriş denemesi olarak değerlendirilebilir. (shrink)

Russell-Meinong tartışması, geçtiğimiz yüzyılın başlarında gerçekleşmiş, nesne sorununu konu eden bir tartışmadır. Tartışmanın odak noktaları; varlığın nasıl anlaşılması gerektiği, nelerin var olduğu, nesne olma koşulları ve bu bağlamda ontoloji-mantık ilişkisidir. Farklı ilkeler ve yöntemler benimseyen iki düşünür, bazı konularda uzlaşı içinde olmakla birlikte çeşitli konularda görüş ayrılıkları içindedir. Russell, temel olarak, varlık-dışı nesneleri içeren önermelerin çelişmezlik ve 3.halin olanaksızlığı ilkelerini çiğnediğini öne sürerek bu nesnelerin ontolojiden elenmesini savunmaktadır. Meinong’un nesne kuramı, özetle, varlık tarzlarını ayırmakta ve mantık ilkelerinin belirleyiciliğini sınırlandırmaktadır. Bu (...) düşüncelere cevap verme arayışı, Russell'ın betimlemeler kuramını ortaya koymasını sağlamıştır. Betimlemeler kuramının getirdiği çözümler ve kuramın yalınlığı, yıllar boyunca bu tartışmada haklı olanın Russell olduğunun düşünülmesine neden olmuştur. Ancak metafizik ve mantıktaki çeşitli gelişmeler ile tartışma yeniden ele alınmıştır. Bu yeniden ele alma sayesinde tartışmaya ilişkin yeni yorumların ileri sürülmesinin olanağı ortaya konmuştur. Buna bağlı olarak çeşitli çağdaş metafizik kuramların ortaya çıkması söz konusu olmuştur. Bu çalışmada öncelikle Russell’ın tartışmanın gerçekleştiği dönemdeki düşünceleri serimlenecek ve Meinong’a getirdiği eleştiriler ortaya konacaktır. Daha sonra Meinong’un nesneler kuramı kapsamlı şekilde sergilenecektir. Böylece, iki düşünürün düşünceleri karşılaştırılmaya tabi tutularak aralarındaki görüş benzerlikleri ve farklılıkları saptanacaktır. Bu çerçevede, tartışmaya ilişkin bir değerlendirme sunularak tartışmanın yeniden ele alınmasının nedenleri, tartışmaya dair öne sürülen çeşitli yorumlar ve tartışmanın güncel metafizikteki yansımaları açıklanacaktır. (shrink)

Bilimin ne olduğunun belirlenmesi ve bu bağlamda bilimin sözde bilim ya da bilimsel olmayan alanlara ilişkin sınırının nasıl çizileceği tartışması, bilim felsefesinde sınır çizme problemi olarak ele alınmaktadır. Çalışmanın ana konusunu oluşturan bu problem, özellikle yirminci yüzyıldan itibaren, bilim felsefecileri tarafından birçok ölçüt ortaya konularak çözümlenmeye çalışılmıştır. Bu ölçütler genellikle, bilim ile sözde bilim arasındaki sınırı belirlemek amacıyla, bilimi mantık ve mantıksal önermeler üzerinden değerlendirmektedir. Şu ana kadar Viyana Çevresi, Popper, Kuhn, Lakatos gibi filozoflarca ortaya konulan ölçütler, nihai olarak problemi (...) mantıksal açıdan ele almıştır. Sınır çizme sorununun mantıksal açıdan ya da mantıksal ifadeler aracılığıyla ele alınması demek; sorunu içeriği yerine daha çok biçimsel açıdan ele almak anlamına gelmektedir. Ayrıca, ifade, kuram, araştırma programı gibi bilim öğelerinin bilimsellik durumunu tespit edebilmek amacıyla önerilen ölçütün, tek tek gerekli ve hep birlikte yeterli olan uygun sınır çizme ölçütünü karşılaması anlamına da gelmektedir. Bu çalışma, gerek ve yeter koşul arayışının, bilimin değişken ve çeşitli yapısını tam olarak yakalayamayacağını ve bilimin belirlenmesinin ve sınırının çizilmesinin bu yöntemle mümkün olmayacağını vurgulamaktadır. Bu konunun mutlaka sosyolojik açıdan da ele alınması gerekmektedir. Bilimin sosyal yapısına, değerler sistemine de bakmamız gerekir. Sonuç olarak, sınır çizme probleminin gerek ve yeter koşulun ortaya koyduğu katı ve ortak özellikler üzerinden sonuçlandırılamayacağı, bunun yerine bilimin “aile benzerliği yaklaşımı” çerçevesinde ele alınması gerektiği vurgulanacaktır. Aile benzerliği yaklaşımının temel oluşturduğu çok boyutlu ölçüt, bu sorunun çözümünde sosyal etkenleri dâhil etmesi, bilimin çeşitliliğini kapsayabilecek ölçüde çoklu ve esnek yapıda olması ile katkıda bulunacaktır. (shrink)

Bu makalede Milet Okulu Filozofları ve ilk materyalistler olarak anılan Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes’in ontolojileriyle ilişkili olarak arkhe arayışı içerisinde tanrıyla ilgili görüşlerine yer verilecektir. Bazı düşünürler tarafından tanrı tanımaz olarak nitelendirilen Miletli filozofların evrenin ilk maddesi nedir sorusuna vermiş oldukları yanıtların aslında o dönemki Antik Yunan din anlayışıyla bazı önemli noktalarda bağdaştığı gösterilecektir. Makalenin sonunda bu düşünürlerin kendilerine ait bir teoloji ve tanrı düşüncesine sahip oldukları sonucuna varılacaktır. -/- In this article, ideas of the Milesian philosophers; Thales, Anaximandros and (...) Anaximes known as the first materialists will be included in this article with regards to their search for arkhe in relation to their search for god. It will also be shown that the answer to the question of arkhe by the Milesian philosophers who were accepted as atheist philosophers by some thinkers, is compatible with the Ancient Greece’s understanding of religion at some important aspects. At the end of the article, it will be concluded that these scholars have their own idea with regards to theology and god. (shrink)

Bu makalede, Milet Okulu doğa filozoflarının ontolojileri çerçevesinde töz hakkındaki görüşlerine yer verilmektedir. Buna göre, öncelikle, töz kavramının felsefi tartışmalarda neden farklı şekillerde ele alındığını açıklamak için kavramın kökeni ve çeşitli anlamlarına yönelik tespitler aktarılmaktadır. Bu tespitlerden hareketle, Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes'in her şeyin ilk ilkesi (arkhe) arayışında ulaştıkları sonuçların töz olarak kabul edilebileceği ve onların farklı nitelikte olan tözlerinin felsefi töz kavramının çeşitli özelliklerine atıfta bulunduğu ortaya konulmaktadır. Nihai olarak, makalenin amacı Miletli filozofların töze ilişkin kavrayışlarının birbirine paralel olduğunu, (...) ancak töze atfettikleri özelliklerin farklılaştığını ve bu noktada Anaksimenes’in töz kavrayışının diğer düşünürlere oranla daha kapsayıcı olduğunu ortaya koymaktır. (shrink)

Bu makalede Milet Okulu Filozofları ve ilk materyalistler olarak anılan Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes’in ontolojileriyle ilişkili olarak arkhe arayışı içerisinde tanrıyla ilgili görüşlerine yer verilecektir. Bazı düşünürler tarafından tanrı tanımaz olarak nitelendirilen Miletli filozofların evrenin ilk maddesi nedir sorusuna vermiş oldukları yanıtların aslında o dönemki Antik Yunan din anlayışıyla bazı önemli noktalarda bağdaştığı gösterilecektir. Makalenin sonunda bu düşünürlerin kendilerine ait bir teoloji ve tanrı düşüncesine sahip oldukları sonucuna varılacaktır.

İnsan dost olarak kendini bilir. Bu çalışma fıtratı üzerine kendini bilme eyleminde, dost kavra-mının ‘Dost etiği’ bağlamında yerini sorgulamak olacaktır. Dostu kardeş karşılığı kullanmayı denemek istiyorum. Kardeşlik ya dost, fıtrat üzere sorumluluk bilinci olanın kendisi için insanlı-ğı görme biçiminin adıdır. Dost, nesne bir örnek olan üzerinden insanlığın kendini arayış serüve-ninde her bir anda varoluşa dahil olmanın imkanıdır. Bu çalışma dost etiği başlığıyla bu imkânı Yunus Emre üzerinden betimlemeyi amaçlamaktadır.